Immuniteit versterken

Stel: je organiseert een rockfestival stijl Rock Werchter. Je verwacht 60.000 festivalgangers en dus hecht je veel belang aan het goede verloop van het festival en vooral aan de veiligheid van artiesten en bezoekers. U vreest terecht dat er tussen die 60.000 mensen ook individuen zullen zijn die je liever niet hebt: zakkenrollers, drugsdealers, "boelzoekers", mensen met valse tickets en nog ander ongewenst tuig. Ongetwijfeld zal u op de politie rekenen om rond de festivalzone de zaak in het oog te houden, u zorgt zelf voor een degelijke toegangscontrole, security mensen - herkenbaar maar ook undercover in festivalkledij - , een ploeg stewards om iedereen wegwijs te maken en alles in goede banen leiden, nachtelijke patrouilles met een hondenbrigade, EHBO-posten, bodyguards voor de artiesten en noem het maar. Ziet u het plaatje? Eigenlijk geeft dit u nu een vrij goed beeld van hoe het immuniteitssysteem van een levende cel er uitziet...

Immuniteit

Om een woord goed te begrijpen is het nuttig om de oorsprong van het woord te kennen. Het is voor u lezer ondertussen wel duidelijk dat dit één van mijn dada's is.

Het begrip immuniteit  komt - andermaal - uit het Latijn, kerklatijn dan wel. Immunis betekent daar: niet onderworpen aan de gewone wetgeving, vrijgesteld van gemeenschapsplichten zoals militaire dienst, belastingen. Dit was bijvoorbeeld van toepassing op religieuzen en sommige edelen in Middeleeuws Europa. De betekenis van immuun is daarna verder geëvolueerd naar onaantastbaar, en bij uitbreiding naar het geneeskundig begrip: onvatbaar voor bepaalde ziekteverwekkers.

Die onvatbaarheid wordt bekomen door een complex geheel van afweermechanismen, waarbij verschillende organen, cellen en stoffen hun rol spelen. Dat complex geheel noemen we het afweersysteem of immuunsysteem.

Uiteraard is immuniteit erg doelgericht: het is niet omdat je als duif immuun bent voor pokken dat je bv. geen adeno kunt krijgen.

Immuunsysteem

In grote lijnen kun je het immuunsysteem indelen in 2 hoofdgroepen: een aangeboren immuniteit en een verworven immuniteit en beide zijn erg individu- en familieafhankelijk.

Zo heb je duiven die van nature een heel doeltreffend aangeboren opruimsysteem hebben voor bijvoorbeeld trichomonen. Ze zijn zeldzaam, maar ze bestaan. Hetzelfde geldt voor wormen, ademhalingsproblemen enz. Liefhebbers die heel snel de zwakkere broertjes opruimen, rekenen eigenlijk op die aangeboren immuniteit om zo tot een stam duiven te komen die het zonder of toch met veel minder medicatie kan redden. Jammer genoeg wordt er ondertussen bij de buurman dermate 'royaal' met antibiotica en spuitjes gewerkt, dat daar de moderne postduif een heuse columba pharmaceutica is geworden, waarbij de intrinsieke immuniteit nog nauwelijks van tel is. Het is dan ook vanuit die optiek dat je de goede raad ter harte moet nemen dat je beter geen duiven haalt bij iemand die zijn duiven zwaar mediceert. De selectie op natuurlijke weerstand is daar namelijk tot nul herleid.

De tweede vleugel van de immuniteit is de verworven immuniteit. En u weet ondertussen dat je die soort immuniteit verwerft door een ziekte door te maken, al of niet met ziekteverschijnselen, of door te reageren op een vaccin, meestal in de vorm van een verzwakte of dode ziektekiem. Daar hebben we het in de vorige bijdragen over virussen uitvoerig over gehad.

Maar hoe werkt nu zo een immuunsysteem?

Werking

Eigenlijk is het hele organisme voortdurend in de weer om ongewenste gasten de toegang te weigeren of ze uit te schakelen. Deze ongewenste gasten kunnen ziektekiemen zijn (virussen, bacteriën, parasieten, schimmels..) maar ook ongewenste substanties zoals fijn stof, chemicaliën, zware metalen, toxines en zelfs lichaamseigen foute producten zoals gedegenereerde cellen (kankercellen bv.).

Het hele systeem bestaat uit organen (thymus of zwezerik bij zoogdieren, de bursa Fabricii bij jonge duiven, de milt, lymfeklieren, beenmerg), een communicatiesysteem (het lymfestelsel, de bloedsomloop en signaalstoffen zoals bv. hormonen, histamine...) en vooral afweerstoffen in de bloedbaan, in de weefsels, het beenmerg en in en rond de individuele cellen.

Witte bloedcel tussen rode bloedlichamen. Witte bloedcellen zijn de belangrijkste lijfwachten in het afweersysteem van levende wezens.

We besparen u verder de details over granulocyten, fagocyten en dendritische cellen. U wordt er niet wijzer van en alzeker geen betere verzorger van uw duiven. Toch misschien wat basiskennis over de antistoffen.

Intern geheugen

Zoals het geheugen van een computer bestaat uit eindeloze reeksen ééntjes en nullen, zo bestaat het geheugen van cellen uit reeksen letters, zoals in het DNA. Natuurlijk zijn dat geen echte letters, maar de eerste letters van de namen van de stofjes die eiwitketens bepalen (A, G, C en T). Wanneer een organisme een bepaalde indringer (bv. een virus, al of niet dood, verzwakt of verknipt) heeft kunnen uitschakelen, onthoudt dat organisme (met behulp van gespecialiseerde geheugencellen) een herkenbare sequentie "lettertjes" van die indringer en stopt die in een soort databank samen met de formule om dat bepaald virus af te voeren. Vanaf dat moment is het organisme "immuun" tegen deze indringer, want zodra dezelfde indringer aan zijn signatuur herkend wordt, gaat het inwendig fabriekje meteen de nodige antistoffen aanmaken om die indringer kapot te maken. Dat is de hele idee achter het vaccineren... het organisme een nieuwe ziekteverkwekker leren kennen in een ongevaarlijke variant om er de nodige info en de gepaste antivirusstrategie voor op te slaan in geheugencellen.

Wie iets of wat van computervirussen afweet, zal hierin zeker ongeveer dezelfde mechanismen herkennen wat antivirusprogramma's doen... een databank met signaturen van gekende virussen... scannen en identificeren... uitroeien of in quarantaine plaatsen.

Antistoffen

De idee van de antivirusstrategie en het vaccineren is geniaal, maar het organisme van mens of dier moet wel zelf die antistoffen aanmaken. Zoals er veel soorten vijanden zijn, zijn er dus ook veel soorten antistoffen.

De belangrijkste antistoffen zijn B-cellen (met de B van Bursa), eiwitten gevormd door de witte bloedcellen. Met behulp van T-helpercellen (T-cellen met de T van Thymus) kunnen die antistoffen een specifieke vorm aannemen (immunoglobulinen, afgekort Ig) om een bepaalde vijand uit te schakelen. Dit is natuurlijk een grove vereenvoudiging, maar het geeft een idee van de erg intelligente procedures waarmee levende organismen zichzelf beschermen.

Een speciaal type afweercellen zijn macrofagen. Je zou ze ook afvalvreters kunnen noemen. Ze eten letterlijk de toxines, kankercellen en ziektekiemen op om ze via de normale kanalen uit te scheiden.

Hoe intelligent een organisme ook is, als het fel verzwakt is of niet over alle nodige bouwstoffen beschikt, krijgt het de ziekmakers vaak niet of niet meteen onder controle en wordt het ziek of besmet. Het organisme gaat dan een tandje bijsteken (verhoogde activiteit in de vorm van koorts, ontsteking, zwelling, verhoogde bloedtoevoer of roodheid, pijn, ettervorming, slijmvorming, tranen...) en geneest of gaat ten onder.

Dit is zo bij mensen, maar ook bij onze gevleugelde vrienden. En het belangrijkste wat wij hiervoor kunnen doen is onze duiven alle middelen verschaffen om dat proces te ondersteunen. We laten hierbij even de farma-paardenmiddelen van de apotheek of dierenarts buiten beschouwing en gaan op zoek naar (natuurlijke) middelen om beter gewapend te zijn tegen eventuele besmetting. Liever voorkomen dan genezen, heet dat.

Ondersteuning

We schreven al bij herhaling dat een organisme gezond moet zijn om een aanstormende ziekte of vergiftiging de baas te kunnen. Dat lijkt een beetje een tegenspraak, maar in wezen is het wel zo. Een organisme dat deficiënties vertoont (bv. door ondervoeding, uitputting, overdreven inspanning...) zal gemakkelijker ten prooi vallen aan een ziekmaker. Die deficiënties kunnen zich op diverse vlakken voordoen: bv. het missen van basisvoedingsstoffen zoals essentiële vetzuren en aminozuren of van vitamines, mineralen of sporenelementen enz.
Dus het eerste wat we moeten doen is zorgen dat de duiven niets te kort komen. Maar dat wisten we natuurlijk al. De leveranciers van granen en bijproducten spelen daar graag op in met talloze mengelingen met de meest welluidende en aanlokkelijke turbo-, golden-, booster- en elite-namen en met een gamma supplementen om duizelig van te worden. Moet het allemaal zo gesofisticeerd zijn? Wellicht niet... Maar als het goed gaat, zou ik zeggen: blijven geven.

De wetenschap

De tijd dat de wetenschappers of would be wetenschappers lachten met natuurproducten als gezondheidsondersteuners ligt gelukkig al heel ver achter ons. Het is overigens geen geheim dat heel wat reguliere geneesmiddelen direct of indirect afgeleid zijn van planten of andere natuurlijke middelen. Om er maar één te noemen: aspirine bv. ontleent zijn naam aan de (moeras)spirea een plant waarin je hetzelfde acetylsalicylzuur vindt. Je vindt het ook in wilgenbast of wilgenbladeren, maar geef het maar niet aan je duiven, want het staat op de verboden lijst. Die "salic" in salicyl verwijst overigens naar salix, Latijn voor wilg.

Om maar te zeggen dat je niet meer uitgelachen wordt, als je zegt dat je look geeft aan je duiven om hun gezondheid te ondersteunen.

Ondertussen zijn veel van die natuurlijke middelen, waarvan sommige al een "weldoende" voorgeschiedenis hebben van een paar duizend jaar, door de wetenschap onderzocht op zoek naar de werkzame substanties. Zo klinkt 'ik verstrek allicine' immers iets geleerder dan 'ik geef knoflook'. Maar allicine is niet de enige geïdentificeerde stof in look! Er zijn ondertussen ongeveer 400 verschillende stoffen geïsoleerd uit knoflook (allium sativum). Niet alles is wetenschappelijk even diepgaand onderzocht en nog minder bewezen, maar de courante gezondheidsclaims van look zijn meer dan indrukwekkend:

• natuurlijk antibioticum, zelfs tegen de resistente ziekenhuisbacterie (in het labo op proefschaal aangetoond)
• werkzaam tegen (bepaalde) virussen
• regelt cholesterol (claim wetenschappelijk onderbouwd)
• regelt de bloeddruk (claim wetenschappelijk onderbouwd)
• verhindert bloedklonters
• antioxidant
• kankerwerend
• remt veroudering van hersencellen
• ...

Proefdieren die regelmatig look eten, leven langer. En het is historisch aangetoond dat de arbeiders aan de piramides in Egypte verplicht look moesten eten om hun uithoudingsvermogen te verbeteren. En onder duivenliefhebbers is look zowat het meest universeel gebruikte middel. Opgelet: giftig voor honden (en katten?).

Maar look staat niet alleen in zijn complexe samenstelling. In propolis bijvoorbeeld, het natuurlijk antibioticum (een soort hars) waarmee bijen hun korf of kast beschermen, zijn al minstens 100 vrschillende bio-stoffen geïdentifieerd.

Maar zoals gezegd: over de vele gezondheidsclaims van natuurlijke producten, specerijen en planten valt nog heel veel te onderzoeken en te bewijzen. Maar ermee lachen, neen, dat doen we niet meer.

De vijanden van het immuunsysteem

Zoals het goed is om je vrienden te kennen, is het ook goed om je vijanden te kennen, al was het maar om ze te vermijden of om je te wapenen tegen hun negatieve impact.

De felste vijanden van het afweersysteem zijn natuurlijk die virussen die het immuunsysteem onderdrukken of saboteren. Het best bekende is uiteraard het HIV of het humaan immuundeficiëntievirus. Of het circovirus dat ook doet, laten we hier in het midden.

Maar er zijn nog meer vijanden van het afweersysteem. De ergste vijand is stress. We legden hier vroeger al eens dat mechanisme uit. Kort samengevat: in een levensbedreigende situatie gaat het organisme alle krachten sparen om te kunnen "vechten of vluchten". Dat houdt onder meer in dat het immuunsysteem on hold wordt gezet. Jammer genoeg doet het lichaam dit ook bij chronische stress zonder dat er hoge nood is om te vechten of te vluchten... Onder stress is een mens of dier bijgevolg veel vatbaarder voor ziektekiemen.

Een andere vijand van het immuunsystem is 'tijd', en meer bepaald "leef-tijd". Het hele actuele (2020) coronaverhaal leert ons toch dat vooral oudere mensen sterven door het virus. De oorzaak: een verzwakkend afweersysteem door de veroudering van het organisme en aftakeling van al zijn systemen.

En dan zijn er natuurlijk overbevolking, het contact met andere duiven (iedere opa of oma kent het crèche-fenomeen) en een gebrek aan hygiëne. Al kan een maniakaal doorgevoerde hygiëne ook averechts werken.

Hoe tegenstrijdig het ook klinkt, maar ook medicatie kan het immuunsysteem ontregelen. Maar dat doen ook andere chemicaliën zoals bestrijdingsmiddelen in landbouwgewassen, voedseladditieven (zoals bewaarmiddelen, zoetstoffen...) in bijproducten, sporen van zware metalen in het drinkwater (of in vaccins?).

Zonder vrienden kan ik niet...

Dan maar alle mogelijke middelen inzetten om het afweersysteem actief te ondersteunen. Niet alles is even goed bewezen, maar zoals dat heet: "baat het niet, het schaadt niet", toch meestal niet als het gaat over natuurproducten.

In een beknopte opsomming enkele zaken die de reputatie hebben het immuunsysteem te ondersteunen:

• probiotica (en omgekeerd: het vermijden van antibiotica)
• alle antioxidanten zoals de vitamines A, C en E
• polyfenolen (uit bessen, druiven, olijven, bittere cacao, noten, pinda's) o.a. flavanoïden en anthocyanen zoals quercitine, cafeïne, hydrochinon, resveratrol
• propolis (ook rijk aan flavanoïden)
• aloë vera
• MCT-olie inzonderheid laurinezuur (monolaurine) tegen candida, griep
• donkergroene groenten (brocoli, boerenkool) - niet evident om duiven dat te doen eten
• paddenstoelen (als poeder te koop), rijk aan antioxidanten en zink
• zaden en noten, met op kop haver (betaglucaan), lijnzaad, zonnebloempitten
• talrijke kruiden zoals echinacea, oregano, brandnetel, munt, mariadistel, rozebottel, vlierbloesem, rozemarijn, tijm...
• algen zoals chlorela en spirulina
• specerijen zoals gember (actieve stof: gingerol), kurkuma (curcumine), kruidnagel, kaneel, chilipepertjes (capsaïcine)...
• theeboomolie (tea tree oil)
• sporenelementen selenium, koper, zink, ijzer...

Knoflook, allium sativum. Wellicht een van de goedkoopste en zinvolste immuunboosters voor de duiven. Iedereen geeft het op zijn manier, van een teentje look in de drinkpot over lookelixirs en looksoepjes tot gesofisticeerde lookextracten (allicine). Maar werken doet het.

Bijen beschermen zichzelf en hun kolonie door de ingang en eventuele kieren in te smeren met propolis, een hars dat ze verzamelen uit o.a. knoppen van dennentakken. Het wordt niet meer betwist dat propolis een antibiotische en mogelijk ook antivirale werking heeft.

En de opsomming is zeker onvolledig. We komen er nog wel meer in detail op terug.

Michel Bommerez

[Disclaimer: de artikelen in de reeks "Het Ei van Columbus" claimen geen wetenschappelijke onderlegdheid of autoriteit.]

• Vorige